Avtor: Lydija Budayova, členka organizaciji Molodŷ.Rusynŷ

V naslidujučoj staťi vam prynosyme interesnŷ tipŷ na filmŷ iz rusyňskov tematikov:

  1. DUŠE KARPÁT – Krátka história podkarpatských Rusínov

žaner: dokumentar’nŷj film

režija: Igor Sivák

rik: 2014

krajina: Sloveňsko

dovžka: 35 min.

Duše Karpat je prehľadovŷj dokument o historiji Rusyňiv. Divaka calŷm filmom sprovadžať putave slovo historika Ivana Popa, kotrŷj je i avtorom scenarja. Dokument začinať od Veľkoj Moravŷ, odkŷľ pochodyť tradicija vŷchodnoho obrjadu. Dale je spomjanuta perša i druha vlna komonizaciji na valašskŷm pravi, počatok greckokatolickoj cerkvi, osvitenstvo, narodnŷ buditele 19. stoľiťa, ale i rola Rusyniv v perši a druhi svitovi vojni. Natočiňa filmu iniciovav ZIRS, v produkcii Janka Lipinskoho. Dalšŷ filmŷ, kotrŷ vecik spodrobňujuť historiju Rusyniv od ZIRSu suť: V osíldach veľmocí a Pidkarpatska maľarska škola.

2. Tini zabŷtŷch predkiv

žaner: romanticka drama

režija: Sergej Paradžanov

rik: 1964

deržava: Sovietskŷj sojuz (Ukrajina)

dovžka: 95 min.

Poema bŷla natočena podľa povidkŷ Michaila Kocjubinskoho. Romantickŷj až baladickŷj film o ľubovi Maričky (Larisa Kadočnikova) i Ivana (Ivan Mikolajčuk), kotrŷj sja odohravať v Huculski okolyci. Dvome molodŷ sja ľubjať, ale Marička mať planu serynču a umerať u ľisi. No sprovodžať Ivana i po smerty. Režiser vŷtvoriv vo filmi lyricko-baladicku atmosferu čerez huculskŷj folklor (spivankŷ, kroji, zvŷkŷ, legendŷ i vorožiňa) i prirodu (polonyna, stada ovec, temnŷ ľisŷ). Film režirovav i scenar mu napisav vŷznačnŷj armeňskŷj surrealickŷj režiser Paradžanov. Film sja pro joho umelecku kvalitu oplatiť viďiti.
Možete si ho popozerati na youtubi.

3. Osadné

žaner: dokumentar’nŷj film

režija: Marko Škop

rik: 2009

krajina: Sloveňsko

dovžka: 63 min.

Film je o dorohi dvoch predstaviteľiv sela Osadné (farara i starostu) a kulturnoho aktivistu do Evropskoho parlamentu. Pravoslavnŷj sjaščenyk Peter Soroka, starosta Pčolinnoho Ladislav Mikuláško i rusyňskŷj aktivista Fedor Vico žadavuť v Europskŷm parlamenti pozdvihnuťa Osadnoho. Osadne je rusyňske selo na vŷchodnim Sloveňsku, kotre zjavno vŷmerať. Farar za posľidňich pjať rokiv pochovav 50 ľudi a pokerstiv dvi ďity. Z vychodňoj hranyci Evropskoj uniji suť pozvanŷ evroposlaňcom Milanom Gaľom do Evropskoho parlamentu do Bruselu, de sja stritnuť s peršŷm československŷm kozmonavtom Vladimirom Remekom i slovenskŷm evroposlancom Janom Figeľom .
Dokument zdobyv Cinu za najľipšŷj dokument na festivali v Karlovŷch Varoch. Na Slovensku mav velikij ohlas. Tŷm, že sja dostav do svita zviditelniv Rusiniv a ich nelehku situaciju.

4. Medža (Čiara)

žaner: krimi, triler

režija: Peter Bebjak

rik: 2017

deržava: Ukrajina – Slovensko

dovžka: 108 min.

Holovnov temov je pašovaňa cigaretľoch čerez slovensko-ukrajinsku hranyc´u. V holovni ulohy vŷstupuje Adam Krajňak (Maštalir), joho žena (Zuzana Fialová) i joho maty (Emília Varšáryová). Adam s´ja snažyť zabezpečitu svoju rodynu v neblahi socjalni situaciji kolo sloveňsko-ukrajinskoj hranyci, je holovov kriminalnoj skupiny pašujucov cigaretľi. Film je akčnyj, utrimuje divaka v strehu, mať svij humor i pikantnŷ scenŷ. Umeleckŷm vkladom je stvarňiňa peredsmertny iluziji. Vo filmi si zahrali i herci prjašivskoho Divadla Alexandra Duchnoviča: Jevgenij Libezňuk i Vasiľ Rusyňak. Režiser zdobyv v Karlovŷch Varoch cenu za najľipšu režiju.
Film je možlive viďite v kini abo si zakupiti DVD.

5. V osídlach veľmocí

žaner: dokumentar’nŷj film

režija: Igor Sivák

rik: 2017

krajina: Slovensko

dovžka: 35 min.

Dokument nadvjazav na predošlŷj dokument Duše Karpat od ZIRSu. Namet i produkcia filmu i teper od Janka Lipinskoho. Rusyni bŷli kolo Čechiv i Slovakiv tretim deržavnotvornŷm narodom. Film podavať divakovi obraz o historiji Rusyniv v riznŷch deržavach midži peršov i druhov svitovov vojnov. Dokumentom sprovadžať historik Ivan Pop i joho brat . Dokument odkrŷvať mocensku strategiju, kotrej vŷslidkom bŷlo pripojiňa Pidkarpatskoj Rusi ku Sovjetkomu sojuzu.

Díky za každé nové ráno

žaner: komedija

rok: 1994
deržava: Česka republika

dovžka: 100 min.

Halina Pawlowska režirovala film Díky za každé nové ráno podľa vlastnoj knyhŷ, namet čerpala z vlastnoj rodynŷ. Komedija, de Oľga (Ivana Chýlková) šternacet rične divča prožŷvať svij svit, rodynu i kamaraťiv. Do toho svita furt vecik zasahuje normalizacija simdysjaťoch rokiv minuloho stoľiťa. Jeji otec Vasyľ (Franciszek Pieczka) pochodyť z Pidkarpatskoj Rusi, je vŷbušne spravaňa. Postava otca Vasyľa bŷla inšpirovana strŷkom režiserkŷ – Štefanom Kločurakom, kotrŷj bŷv ministrom vo vladi Karpatskoj Ukrajiny a neskirše i predsedom vladŷ Huculskoj republikŷ (1919).
Film si možete si popozerati na youtubi.

7. Marička nevernica

žaner: drama

režija: Vladislav Vančura

rik: 1934

deržava: Českosloveňsko

dovžka: 72 min.

Film na namet knyžkŷ Nikola Šuhaj Loupežnik od Ivana Olbrachta avtentično zachopuje dobu i mistnŷ socijalnŷ pomery midživojnovoj Pidkarpatskoj Rusi. Mnohonarodnostnŷj kraj, de sja bisiduvalo rusyňsky, česky i jazŷkom jidiš, de žŷli bidnŷ Rusyne vo svojim emočnŷm sviti ši povjazanŷ s poverami a de ich Žŷde vse znali obalamutiti. Vo filmi hravuť mistnŷ ľude – neherci, kamera vŷtvorjať kvalitnu kompoziciju, objavuť sja tu i erotičnŷ prvkŷ. Dnes´ sja už kus ťažše sľiduje, ale zato zachopuje mistnu ťažku socijalnu situaciju, kroji, sposib žŷvota, spivankŷ.

8. Zem spieva

žaner: dokumentar’nŷj film

režija: Karel Plicka

rik: 1933

krajina: Sloveňsko

dovžka: 63 min.

Film Matici sloveňskoj je obrazovov i hudobnov symfonijov Slovenska. Dokument sja začynať odchodom z Prahŷ na Slovensko do selskoho prostreďa. Tu ši je žŷvit spjatŷj s prirodov, poetičnŷj, de sja dochovov folklor formujučij sja po stoľiťa. Dokumentar’nŷj film zachopuje kolobeh caloho roka od jari až po zimu s typickŷma robotami v dakiľko tematickŷch celkoch. Rusynskŷ nabožeňskŷ zvŷklosty vŷobrazyly časť filmu venovanu Velikodňu so svjačiňom pasok prjamo na hrobach svojich predkiv.
Karel Plicka bŷv vŷňatkovŷj fotograf a zakladateľ vŷučbŷ kinematografiji na Slovensku. Zem spieva patriť midži kultovŷ filmŷ. Podľa ňoj ďistalo meno i folklorne vzmahaňa na Sloveňsku.

Dalšŷ filmŷ:

  • Jozef a jeho bratia
  • Podkirpatska maľarska škola
  • Ladomírske morytáty a legendy
  • Farebné kamienky
  • Iné svety
  • Nikola Šuhaj loupežník